ТР Иҗтимагый палатасы эксперты Олег Агапов БРИКС саммиты турында
2024 елның 22-24 октябрендә Казанда узган БРИКС саммиты быел берләшмәдә рәислек иткән Россия өчен генә эпохалы вакыйга булмады. Саммит халыкара мөнәсәбәтләр үсешендә бер этап булды. Бөтенроссия җәмәгатьчелек фикерен өйрәнү үзәге экспресс-сораштыруы нәтиҗәләре буенча россиялеләрнең 78% ы БРИКС катышмау, тигезлек һәм үзара файда нигезендә яңа дөнья тәртибен формалаштыруның беренче этабы булып тора дип килешә, ә 72 % – мондый карашлар берләшмәгә кергән гражданнар өчен хас дип ышана. Шул рәвешле, без россиялеләрнең эшчәнлеккә кызыксынуы бик югары дип әйтә алабыз.
Казандагы БРИКС саммиты XXI гасырда дөньяны актив проектлауга ихтыяҗ барлыгын күрсәтте. Бу планда Валдай клубы эксперты Федор Лукьянов хаклы, ул «БРИКС – көчләрне яңадан бүлүгә һәм халыкара системаны үзгәртеп коруга дөньякүләм тенденция квинтэссенциясе» дип раслый. Гомумән, экспертлар Казан Саммитының йомгаклау документы нигезләмәләрендә дүрт момент күрә:
а) гаделрәк һәм демократик дөнья тәртибе өчен күпполярлык концепциясен ныгыту;
б) глобаль һәм региональ тотрыклылык һәм иминлек мәнфәгатьләрендә хезмәттәшлек практикасын ныгыту;
в) гадел глобаль үсеш мәнфәгатьләрендә финанс-икътисади хезмәттәшлекне тирәнәйтү;
г) социаль-икътисади үсеш мәнфәгатьләрендә гуманитар алмашуларны киңәйтү.
БРИКС цивилизацияара хезмәттәшлек, гуманитар, спорт, фән, сәламәтлек саклау өлкәләрендә партнерлык тәҗрибәсе туплый. Россия берләшмәдә рәислек иткән елда саммит эшенең төп темасы гадел глобаль үсеш һәм куркынычсызлык өчен күп яклылыкны ныгыту булды.
БРИКС саммиты Россиянең дөньяда изоляциясе бөтенләй булмавын күрсәтте (36 дәүләт, 24 делегация югары дәрәҗәдә тәкъдим ителгән). БРИКС башлыклары белән очрашуга БМО Генераль сәркатибе Антонио Гуттериш килүе символик мәгънәгә ия, ул дәүләт-цивилизацияләр союзына йогынты ясый торган халыкара тормышка яңа мәгънәләр һәм идеяләр, Украинадагы вәзгыять, Газа секторы, планетаның башка кайнар нокталары буенча конкрет тәкъдимнәр кертерергә сәләтле реаль көч күргән. Глобаль Көньяк илләре коллектив Көнбатыш дипломатларының кисәтүенә карамастан Россиягә килделәр һәм альтернатив дөньякүләм көч үзәге барлыгын күрсәттеләр.
Структур планда, 2009-2024 елларда БРИКСка кергән илләрдән тыш, партнер дәүләтләрнең тулы бер кластеры барлыкка килде, икътисадта, сәясәттә, мәдәнияттә гаделрәк дөнья төзелеше формалаштыруның яңа юллары билгеләнде. БРИКСның халыкара мөнәсәбәтләрнең яңа системасын рәсмиләштерүгә йогынты ясый торган төп структурага әверелүенә барлык нигезләр дә бар. Әлбәттә, бу сызыкча процесс түгел, әмма нигез бу көннәрдә Казанда салынды.
Олег Агапов, фәлсәфә фәннәре докторы, В. Г. Тимирясов исемендәге Казан инновацион университеты профессоры, ТР Иҗтимагый палатасы эксперты