Ясалма фәһем һәм коммерцияле булмаган оешма: социаль үзгәрешләр өчен технологияләр
2025 елның 19 сентябрендә Казан-Экспо Халыкара күргәзмә үзәгендә «Kazan Digital Week-2025» Халыкара форумы кысаларында Татарстан Республикасы Иҗтимагый палатасы инициативасы белән оештырылган «Ясалма фәһем һәм коммерцияле булмаган оешма: социаль үзгәрешләр өчен технологияләр» темасына түгәрәк өстәл үткәрелде.
Анда Татарстан Республикасының һәм Россиянең башка төбәкләренең коммерцияле булмаган оешмалары җитәкчеләре һәм вәкилләре, ТР Иҗтимагый палатасы, бизнес һәм фәнни җәмәгатьчелек әгъзалары катнашты. Түгәрәк өстәл коммерцияле булмаган секторның цифрлы трансформациясе өлкәсендә лидерлар һәм экспертлар арасында практик тәҗрибә уртаклашу өчен мәйданчык булды.
Түгәрәк өстәлне ачып җибәргәндә, Татарстан Республикасы Иҗтимагый палатасының мәгариф, фән һәм мәгърифәтчелек эшчәнлеген үстерү комиссиясе рәисе Тамара Федорова билгеләп үткәнчә, әлеге вакыйга 2024 елда «Kazan Digital Week» Халыкара форумында беренче мәртәбә башланган диалогның дәвамы булып тора, ул цифрлы индустрия лидерларын, тикшеренүчеләрне һәм новаторларны белем алмашу, фәнгә инновацион чишелешләр кертү өчен берләштерә, бизнес, дәүләт идарәсе һәм сәнәгать, коммерцияле булмаган оешмаларның цифрлы компетенцияләре темасы барлыкка килде. Коммерцияле булмаган сектор социаль үзгәрешләр драйверы булып тора, ә заманча цифрлы инструментлар коммерцияле булмаган оешмаларның үзләренә дә, иминлеккә ирешүчеләргә дә ярдәм итә ала дип ассызыклады ул. Мәгълүматларга тирән анализ ясарга, яшерен закончалыкларны ачыкларга һәм ялыктыргыч эшләрне автоматлаштырырга сәләтле ясалма фәһем коммерцияле булмаган оешма өчен гаять зур мөмкинлекләр бирә. Аның ярдәмендә оешмалар берләшмәләрнең ихтыяҗларын алдан ук бәяли, ресурсларны бүлүне оптимальләштерә һәм күрсәтелә торган хезмәтләрнең сыйфатын яхшырта ала.
«БЭЛА. Балалар-күбәләкләр» Хәйрия фонды рәисе Алена Куратова чыгышы цифрлаштыру аша коммерцияле булмаган оешма трансформациясенең ачык мисалы булды. Оешмасын цифрлаштыру 2018 елда хаотик мәгълүматлар массивы барлыкка килгәч башланды, дип сөйләде ул. Тәрбияләнүчеләр, донорлар һәм чыгымнар турындагы мәгълүматны системалаштыру кирәклеге «Генетик һәм башка сирәк авырулар регистры» системасын булдыруга китерде. Алымның төп фәлсәфәсе мәгълүматларны җыю аларның алга таба кулланылышы максатын төгәл аңламый торып мәгънәсез икәнен аңлауда. «Сез цифрлаштыру күзлегеннән ясаган теләсә кайсы яхшыртуның ниндидер максаты булырга тиеш. Ягъни мин бу мәгълүматларны җыеп кына калмадым, соңыннан алар белән нәрсә эшләвемне аңларга тиеш. Аларны аналитикага әверелдерәм, шул рәвешле көчлерәк уенчыга әвереләм», – дип аңлатты ул.
Алена Куратова гамәли яктан үрнәк мисал китерде. Фонд йортсыз калган этләргә ярдәм итү белән шөгыльләнгән волонтерга консультацияләр биргән. Кыз ни өчен исәп алып барырга икәнен аңламый иде. Фонд киңәше буенча ул барлык мәгълүматларны: хайваннар санын, аларның туган урынын, туган көчекләр санын җентекләп системага кертә башлады. Ел ярым вакыт эчендә җыелган мәгълүмат төгәл закончалыкны ачыклады – конкрет завод комплексы йортсыз хайваннар популяциясен даими тулыландыру чыганагы булып чыкты. Бу төгәл саннар белән волонтер завод хуҗасы янына эмоциональ үтенеч белән түгел, фонд хисабына проблеманы хәл итү буенча конкрет бизнес-тәкъдим белән килде. Бу аның эшчәнлеген җирле хакимият һәм җәмгыять тарафыннан кабул итүне үзгәртте, фандрайзинг һәм партнерлык өчен яңа мөмкинлекләр ачты. «Бу саннарның сезнең фандрайзингка, сезнең статуска әверелүенең гади мисалы», – дип сүзен йомгаклады спикер.
Бүген фондның CRM-системасы төймәгә ике тапкыр басуда бер иганә кабул итүчегә ярдәм бәясен, программаларның нәтиҗәлелеген анализларга һәм ачык хисап төзү мөмкинлеген бирә. Бу үтәкүренмәлелек регуляторлар, мәсәлән, Росздравнадзор белән үзара хезмәттәшлек вакытында бик мөһим булып чыкты, ул акчаларны максатчан куллануны катгый дәрәҗәдә күзәтә. Моннан тыш, тупланган мәгълүматлар фондка фаразлау моделен эшләргә мөмкинлек бирде, ул 89% ка кадәр төгәллек белән балада алынган терапиягә бәйле рәвештә авыруның ни дәрәҗәдә икәнен алдан әйтә. Бу уникаль мәгълүматлар базасы үзенең тар өлкәсендә дөнья байлыгына әверелде. Алена Куратова шулай ук фондның максаты – куелган бурычларны хәл итеп, 2030 елга ябылу, эшләнгән цифрлы экосистема инде хәзер үк уңышлы тәҗрибәне тарату өчен башка коммерцияле булмаган оешмаларга бушлай тапшырыла, дип белдерде.
Тагын бер кызыклы кейсны Максатчан капиталлар буенча белем үзәге җитәкчесе Олег Шарипков тәкъдим итте. Аның оешмасы 80 яшьтән өлкәнрәк кешеләргә ярдәм итүгә юнәлдерелгән проектны җитәкли. Картлыкны стереотип белән кабул итүне үзгәртү өчен социаль челтәрләрдә күңел ачу контенты форматы сайланды. Проект искиткеч уңышка ирешә: YouTube-каналда 923 мең язылучы җыелды, башка социаль челтәрләрдә – чагыштырырлык аудитория. Әмма бу уңыш җитди операцион проблема да тудырды: видеога карата көн саен ике меңгә кадәр шәрехләүләр, шул исәптән хейт, спам һәм ботлардан хәбәрләр килергә мөмкин.
Аралашу процессын автоматлаштырырга булдылар. Көйләнгән алгоритм шәрехләүләргә 30 телдә җавап биреп кенә калмый, норматив булмаган лексиканы фильтрлый, ялган аккаунтларны идентификацияли һәм агрессив кулланучылар өчен әдәпле «заглушки» куллана. Бу язылучыларны саклап калудан тыш, аудиторияне җәлеп итүне көчәйтергә дә мөмкинлек бирде, шул ук вакытта хезмәткәрләрне агрессив кулланучылар белән аралашуның эмоциональ яктан алҗыта торган мизгелләрдән тулысынча азат итте. Вакытны экономияләү ике штат берәмлеге эшенә тиңдәш булды. Шунысы да мөһим, проект эре брендларның (Яндекс, Wildberries һ.б.) игътибарын җәлеп итә, алар белән контрактлар төзи һәм даими иганә күләмен елына 7 тапкырга арттыра алды. Социаль ярдәмнән тыш, проектта катнашучылар – өлкән яшьтәге кешеләр –рекламада төшү һәм өстәмә керем алу, фанатлар белән очрашулар уздыру мөмкинлегенә ия булды, бу аларның тормышының сыйфатын тамырдан үзгәртте.
Донорлар белән үзара хезмәттәшлек эволюциясендә киләсе адым GIVR сервисына нигез салучы Михаил Письменный тәкъдим иткән мультиагент системасы булды. Аның чыгышы системалы хатаның ачык мисалыннан башланып китте: «Күз алдына китерегез, без студентка да, зур сумма биргән эшмәкәргә дә бертөрле рәхмәт хатлары җибәрәбез. Нәтиҗәдә, донорның тормыш циклы бик кыска – кешеләр бер тапкыр иганәче була һәм югала». Аның мәгълүматлары буенча, коммерцияле булмаган оешма потенциаль иганә бирүләрнең 70 процентын нәкъ менә персональләштерелгән якын килү булмау аркасында югалта. Хәзерге заманда массакүләм хат таратулар нәтиҗәсез генә түгел, алар потенциаль иганәчеләрне читләштерә.
Барысына да бер үк төрле хатларны җибәргәнче, спикер фандрайзингның виртуаль бүлеге концепциясен тәкъдим итте, анда һәр бурычны ясалма фәһем автоном агенты башкара. Агент-аналитик донорның цифрлы эзен җыя һәм анализлый: иганәләр тарихы, сайтта үз-үзен тотышы, хат таратуларга реакцияләре. Агент-фаразчы 95 процент төгәллек белән донорның китү куркынычын фаразлый һәм аны тотып калу стратегиясен тәкъдим итә. Агент-сегментатор донорның психологик тибын билгели, мәсәлән, карар кабул итүнең «рациональ» яки «эмоциональ» тибын билгели. Агент-копирайтер, заманча тел модельләрен кулланып, персональләштерелгән текстлар генерацияли. Коммуникацияләрнең этика һәм шәхси мәгълүматлар турындагы законнарга туры килүен агент-куратор күзәтә.
«1000 донор – ул 1000 төрле тарих. Әгәр дә без донорның игътибарын җәлеп итәргә телибез икән, без аңа яхшы танышы буларак аның телендә мөрәҗәгать итәргә тиеш», – дип белдерде Михаил Письменный. Элегрәк шәхси иганәләргә игътибарын юнәлтмәгән фондларның берсендә мондый системаны кертү нибары өч ай эчендә аларның күләмен аена 250 меңнән 2 миллион сумга кадәр үстерергә мөмкинлек бирде. Бу мисал мәгълүматларга нигезләнгән персонализация хәйриячеләр белән озак вакытлы һәм аңлаешлы мөнәсәбәтләр көйләүдә иң куәтле ысул булуын күрсәтә.
Әлеге чыгыш коммерцияле булмаган оешмаларда ясалма фәһемне куллануга технологик яктан алга киткән алым икәнлеген күрсәтте, технологияләр хәйриячеләр белән үзара хезмәттәшлек принцибын ничек үзгәртә алуын күрсәтте – массакүләм аралашудан индивидуаль диалогка кадәр.
Россия Федерациясе Иҗтимагый палатасы әгъзасы, «ДОБРО.РФ» волонтерлык үзәкләре, коммерцияле булмаган оешмалар һәм иҗтимагый үсеш институтлары ассоциациясе рәисе урынбасары Матвей Масальцев ясалма фәһемне мәгълүматларны тирәнтен анализлау һәм катлаулы социаль бурычларны хәл итү ысулы буларак тәкъдим итте. Ул образлы рәвештә ясалма фәһемне «тизрәк һәм тирәнрәк казырга» мөмкинлек бирә торган «көрәк» дип атады.
Төп кейс «Сәламәтлек Навигаторы» проектына кагылышлы, аның максаты башка шәһәрләрдә яшәүче өлкән яшьтәге туганнарын караучы кешеләргә ярдәм итү. Проблема социаль өлкәнең меңләгән оешмалары – дәүләт, коммерцияле һәм коммерцияле булмаган –бик таркау һәм начар структуралаштырылган булуыннан гыйбарәт иде. Хезмәтләрнең тасвирламалары гади кеше өчен тулы булмаган яки аңлаешсыз, үзеңә туры килә торган ярдәмне эзләүне мөмкин түгел диярлек.
Матвей Масальцев чишелешнең технологик чылбырын җентекләп тасвирлады. Беренче этапта система ачык чыганаклардан оешмалар турында максималь мәгълүмат җыя, аларның сайтларын һәм яңалыкларда искә алуларын да исәпкә кертеп. Киләсе этапта җыелган мәгълүмат массивлары текст рәвешендә зур тел моделенә җибәрелә. Ясалма фәһем ике төп бурычны үти: беренчедән, оешманың эшчәнлеге өлкән буынга ярдәм итүгә юнәлдерелгәнме-юкмы икәнен билгели, икенчедән, ул хезмәтләрне категорияләштереп, нинди ярдәм күрсәтүен детальләштерә. Нәтиҗәдә яхшы итеп тасвирланган һәм структуралаштырылган карточка килеп чыга, аны кеше каталогта эзләү аша җиңел таба ала. Бу исә, мәсәлән, «социаль хезмәт күрсәтү үзәге»н генә түгел, ә конкрет хезмәт күрсәтә торган оешманы тиз табарга мөмкинлек бирә, мәсәлән, поликлиникага озатып бару яки азык-төлек китерү.
Ясалма фәһем команданың көндәлек эшендә документларны анализлау һәм мәгълүмат эзләү өчен яхшы ярдәмче булып хезмәт итә, минималь чыгымнар белән хезмәткәрләрнең мөмкинлекләрен арттыра, дип ассызыклады Матвей Масальцев.
Спикер ясалма фәһемнең иҗади һәм агарту бурычларын үтәү потенциалын югары бәяләде. Өлкәннәр көне уңаеннан аның командасы өлкән буынга карата рәхимсез мөнәсәбәт проблемасы турында истә калырлык контент булдыру максатын куйды. Стандарт мәкалә яки хисап ясау урынына алар график роман ясарга карар кылдылар. Моның өчен бик күп мәгълүмат тупланды: практикадан реаль очраклар, тикшеренүләр мәгълүматлары, шәхси интервьюлар. Бу массив ясалма интеллект тарафыннан анализланган, ул төп сюжетларны һәм проблемаларны ачыкларга ярдәм иткән. Бу анализ нигезендә сценарий язылган, ул кыска график романның нигезе булды. Мәгълүмат җыюдан алып әзер продуктка кадәрге эшкә, ике кешенең нибары ике көн вакыты сарыф ителгән. Нәтиҗәсе көтелгәннән шәбрәк килеп чыкты: традицион хисап бирү форматларына караганда, караулар һәм җәлеп итү саны дистәләгән тапкырга артты.
Матвей Масальцев башка спикерларның фикерләре белән чагылыш тапкан нәтиҗәне ясады: заманча ысуллар минималь ресурслары булган кече оешмаларга да мәгълүматларны тирәнтен анализлау һәм төрле бурычларны хәл итүгә креатив алым белән бәйле амбициоз идеяләрне тормышка ашырырга мөмкинлек бирә.
«Донор-Серч» донорлыкны үстерү институты (донорларны эзләү) автоном коммерцияле булмаган оешмасының фандрайзинг буенча директоры Алина Арланова көндәлек ялыктыргыч эшләрне оптимальләштерү һәм кечкенә команданың операцион нәтиҗәлелеген арттыру өчен ясалма фәһемне куллануның гамәли аспектларына игътибарын юнәлтте. Аның төп тезисы ясалма фәһем – ул стратегик бурычларны хәл итү өчен хезмәткәрләрнең вакытын һәм көчен саклый торган ысул, ул машинага стандартлаштырылган, әмма хезмәт сарыф итүне таләп итә торган процессларны башкаруны тапшырырга мөмкинлек бирә.
Ул корпоратив донорлар өчен ярдәм хатларын әзерләүне оптимальләштерү кейсын җентекләп сөйләде. Еш кына тыгыз эш графигында партнер өчен тиз генә шәхси хат әзерләргә кирәк була. Элегрәк аны язуга һәм килештерүгә 30 минуттан алып берничә сәгатькә кадәр вакыт китә иде. Яңа процесс болайрак: әзер язу шаблоны алына һәм тел моделенә, мәсәлән, ChatGPT, аны конкрет партнерга яраклаштыру соравы белән йөкләнә. Алынган вариант төгәлсезлекләр булмасын өчен һәрвакытта хезмәткәр тарафыннан тикшерелә һәм редакцияләнә. Бу алым 500дән артык хат әзерләргә һәм 120 эш сәгатен бушатырга мөмкинлек бирде. Бу вакыт проектның мөһимрәк максатларына юнәлдерелде.
Икенче мисал ясалма фәһемне стратегик ярдәмче сыйфатында куллануга карата булды. Донорлар өчен лояльлек программасын үстерүгә тиз арада төшенергә кирәк булгач, Алина Арланова ясалма фәһемне «продукт маркетологы» ролендә кулланды. Алгоритм анализ өчен төп метрикалар һәм гипотезалар исемлеген барлыкка китерде, бу системалы проблеманы ачыкларга ярдәм итте: программа партнерлар тарафыннан билгесез рәвештә бушлай реклама каналы буларак кулланылган. Шуның нигезендә үзара мөнәсәбәтләрнең яңа, баланслырак моделе эшләнде.
Шулай ук спикер сурәтләрне генерацияләү өчен нейрочелтәрләрне куллану тәҗрибәсе белән уртаклашты. Реклама кампаниясе өчен ясалма фәһем ярдәмендә текст тасвирламасы буенча иллюстрацияләр эшләнде. Беренче вариант эшләп бетерүне таләп итсә дә, сорауны төгәлләштергәннән соң, канәгатьләнерлек нәтиҗә алынган, дизайнерга моны эшләп бетерү күпкә җиңелрәк булган. Бу ресурсларны саклап калырга һәм кампанияне эшләтеп җибәрүне тизләтергә мөмкинлек биргән. Алинә Арланова ассызыклавынча, ясалма фәһем – ул ярдәмче, тәнкыйди фикерләүгә тулысынча алмаш түгел, әмма ул процессларны тизләтү һәм хезмәткәрләрдән ялыктыргыч интеллектуаль йөкләнешне булдырмас өчен алыштыргысыз чара.
DonorSearchның җитәкчесе Руслан Шекуров ясалма фәһемне куллану турында җитәкче күзлегеннән сөйләде, аңа гипотезаларны тиз арада тикшерергә һәм кечкенә команданың чикләнгән ресурслары белән идарә итәргә кирәк. Ул ясалма фәһемне һәрвакыт кул астында булган «виртуаль стажер» дип тасвирлады. Telegram өчен стикерпак булдыруны мисалга китерде. Дизайнер эзләп, нәтиҗәләрне көтәсе урынына, ул үзе нейрочелтәр аша беренче прототипларны берничә минут эчендә генерацияләгән. Командасына эш йөкләгәнче үк, идеясенең аудитория өчен кызыклы булу-булмавын мизгел эчендә бәяләргә мөмкинлек биргән.
Маркетплейсларда сувенир продукциясен таныту өчен ясалма фәһем ярдәмендә товарларны популяр фильмнардан кадрларга интеграцияли торган кызыклы сурәтләр тудырылган. Бу креатив контент булдыруның тиз һәм арзанлы ысулы. Грантка гариза бирү өчен видеоролик кирәк булгач, Руслан Шекуров, монтажлау күнекмәләре булмаганлыктан, ясалма фәһем нигезендәге гади видеоредактор ярдәмендә аны якынча 45 минут эчендә монтажлаган. Җиткерергә теләгән төп фикере – менә шундый вак, ләкин кирәкле биремнәр команданың аеруча мөһим бурычлары фонында югалырга мөмкин. Ясалма фәһем директорга идеянең кыйммәтен тиз һәм минималь чыгымнар белән тикшерергә һәм, биремне профессионалларга тапшырыр алдыннан, аның прототипын ясарга мөмкинлек бирә.
Моннан тыш, ул тагын да комплекслырак кейс – кан донорларыннан белешмәләрне эшкәртүне автоматлаштыру турында сөйләде. Һәр донорның дистәләгән донациясе турындагы мәгълүматларны кулдан җыеп урнаштыру бик күп хезмәт таләп итә. Төзүче программистлар белән берлектә компьютер күрүен көйләү нигезендә система эшләнде, ул автомат рәвештә белешмәләрнең фотосурәтләреннән мәгълүматларны танып ала һәм базага кертә, бу исә хаталар булдырмый һәм вакытны сарыф итми.
Түгәрәк өстәлнең нәтиҗәләре буенча Руслан Шекуров шундый фикер әйтте, теләсә кайсы, хәтта иң кече коммерцияле булмаган оешма бүген үк кабул итә ала торган төп гамәл – үз мәгълүматларын системалы рәвештә туплый һәм структуралаштыра башлау. Ул барысын да җыеп барырга өндәде: иганә кабул итүче кешеләр турында мәгълүмат, донорлар белән хезмәттәшлек тарихы, финанс операцияләре, чараларның нәтиҗәләре. Күпмедер вакыттан соң алга киткән ясалма фәһем-ассистенттан коммерцияле булмаган оешманың үсеш стратегиясе турында «сорарга» мөмкин булачак, тик кирәкле мәгълүматлар алдан җыелган очракта гына. «Бүген коммерцияле булмаган оешма эшли алган иң гади нәрсә –мәгълүмат туплау. Чөнки аннары, ысуллар киңрәк таралгач, бу мәгълүматлар сезнең төп активыгыз булачак», – дип сүзен йомгаклады спикер.
Түгәрәк өстәл күрсәткәнчә, цифрлы инструментлар тренд кына булудан туктады һәм социаль проектларның нәтиҗәлелеген, тотрыклылыгын һәм масштабын арттыру өчен кирәкле ысулга әверелде, һәм футуристик концепциядән ясалма фәһем иң мөһим эш – социаль проблемаларны хәл итү өчен хезмәткәрләрнең көчләрен саклап калырга сәләтле гамәли ярдәмчегә әверелде, шул ук вакытта кеше мөнәсәбәтен һәм миссиядәге фокусны югалтмады.
Коммерцияле булмаган секторның халыкара чарада катнашуы аерым әһәмияткә ия, анда алдынгы роль дәүләткә һәм эре бизнеска бирелә. Моны коммерцияле булмаган оешманың төп иҗтимагый мәсьәләләр буенча диалогның тулы хокуклы катнашучысы буларак танылуы раслый.
Түгәрәк өстәлдә күтәрелгән мәсьәләләрнең актуальлеге, коммерцияле булмаган сектор вәкилләренең беренче һәм икенче түгәрәк өстәлләргә карата кызыксынуы арту цифрлаштыру мәсьәләләрендә коммерцияле булмаган секторга ярдәм итүдә системалы алым кирәклеген күрсәтә. Шуңа бәйле рәвештә федераль дәрәҗәдә эре бизнеска, хакимият органнарына дәүләт ярдәме аналогиясе буенча коммерцияле булмаган оешмалар эшчәнлеген цифрлаштыруга ярдәм итүгә юнәлдерелгән махсус чаралар эшләү зарурлыгы туа.